Badanie MR

Zasada działania rezonansu magnetycznego

Rezonans magnetyczny to niezwykle precyzyjne badanie obrazowe o bardzo szerokim zastosowaniu.

W skład każdej komórki ludzkiego organizmu wchodzą atomy wodoru, zawierające w swym wnętrzu z kolei jeszcze mniejsze cząstki zwane protonami. Wykazują one szczególne właściwości magnetyczne – i to właśnie zjawisko wykorzystuje się w nowoczesnej technologii obrazowania tkanek zwanej rezonansem magnetycznym albo skrótowo RM.

Kiedy protony wodoru zostają poddane działaniu silnego pola magnetycznego, przy użyciu zaawansowanej aparatury można zaobserwować, jak oddają skierowaną na nie energię w postaci fal radiowych o odpowiedniej częstotliwości. Okazuje się, że np. protony w komórkach tłuszczowych oddają tę energię szybciej niż protony w komórkach mięśniowych. Specjalistyczne oprogramowanie przekłada te informacje na obraz, przypisując jednym inny kolor niż drugim. W ten sposób odróżniać można nie tylko tkanki poszczególnych typów – ale też komórki chore od zdrowych.

Rezonans magnetyczny – zastosowanie

Rezonans magnetyczny służy więc do bardzo precyzyjnej (odbywającej się wszak na poziomie komórkowym!) diagnostyki urazów i chorób, m.in. nowotworowych czy neurologicznych, a także do monitorowania postępów leczenia. Badaniu można poddać zarówno całe ciało – np. w celu wykrycia ewentualnych przerzutów u pacjentów onkologicznych – jak i konkretne jego fragmenty. Najczęściej wykonuje się:

• rezonans magnetyczny głowy – chociażby w chorobie Alzheimera, stwardnieniu rozsianym i innych problemach neurologicznych, przy bólach i zawrotach głowy niewiadomego pochodzenia, zaburzeniach widzenia, urazach, nowotworach czy po udarze;
• rezonans magnetyczny kręgosłupa (zwykle odcinka szyjnego, piersiowego lub lędźwiowego) – do oceny rozległości uszkodzeń po wypadkach, w chorobach zwyrodnieniowych krążków międzykręgowych (pot. dysków), przy bólach i nowotworach;
• rezonans magnetyczny serca – w stanach patologicznych dużych naczyń krwionośnych, chorobie wieńcowej, przy guzach w mięśniu sercowym, wadach wrodzonych i nabytych;
• rezonans magnetyczny jamy brzusznej– w stanach zapalnych narządów wewnętrznych, przy zmianach nowotworowych, problemach dróg żółciowych;
• rezonans magnetyczny miednicy – w schorzeniach układu płciowo-moczowego czy końcowego odcinka układu pokarmowego;
• rezonans magnetyczny poszczególnych stawów – w chorobach zwyrodnieniowych, przy skręceniach, zwichnięciach i urazach innego typu (np. RM stawu kolanowego, RM stawu biodrowego, RM stawu skokowego);
• funkcjonalny rezonans magnetyczny (skrótowo: fMRI) – szczególny rodzaj badania, w którym pole magnetyczne wykorzystywane jest do oddziaływania na atomy tlenu krążące we krwi; dzięki temu obserwuje się aktywność poszczególnych obszarów mózgu, m.in. w psychiatrii czy neuropsychologii.
• To oczywiście tylko niektóre możliwe zastosowania technologii pozwalającej niezwykle dokładnie zobrazować praktycznie wszystkie wewnętrzne struktury organizmu, również te trudno dostępne dla innych metod, jak mózgowie, mięśnie, ścięgna, więzadła, układ krwionośny czy nerwowy albo szpik kostny.

Rezonans magnetyczny przy znieczuleniu ogólnym/sedacji

Szpital Św. Łukasza w Bolesławcu oferuje wykonywanie badań rezonansu magnetycznego w sedacji/znieczuleniu ogólnym. Może na nie zastać skierowany pacjent dorosły, który z różnych przyczyn nie podda się badaniu nie pozostając znieczulonym (np. z powodu klaustrofobii, hałasu, dłuższego pozostania w bezruchu). W przypadku, gdy badanie MRI jest jedynym lub najkorzystniejszym możliwym sposobem na postawienie diagnozy, pacjent ma możliwość poddać się badaniu w sedacji lub znieczuleniu. Kwalifikacji do sedacji/znieczulenia w czasie badania MRI dokonuje lekarz anestezjolog po zebraniu wywiadu chorobowego od pacjenta, a czasem po wykonaniu dodatkowych badań diagnostycznych. Znieczulenie rozpocznie się od przyłożenia do twarzy maseczki, przez którą będzie podawany tlen. Należy wówczas oddychać spokojnym rytmem przez usta lub przez nos.

Wprowadzenie do znieczulenia ogólnego zwykle wykonuje się poprzez podanie leku dożylnie, po którym następuje w ciągu kilkunastu-kilkudziesięciu sekund głęboki i pewny sen. W niektórych przypadkach wprowadzenie do znieczulenia następuje drogą wziewną (przez drogi oddechowe) – do maseczki przyłożonej szczelnie do twarzy będzie podawany lek w postaci gazowej o niedrażniącym i nieuciążliwym zapachu. Kiedy anestezjolog stwierdzi, na podstawie obserwacji pacjenta i wskazań aparatury monitorującej, że znieczulenie jest głębokie i pewne, rozpocznie się badanie, w czasie trwania którego kontynuowane będzie podawanie leków znoszących świadomość. Po skończeniu badania anestezjolog rozpocznie budzenie. Państwa oddech będzie stawał się stopniowo coraz bardziej wydolny, powrócą odruchy w postaci połykania śliny, kaszlu, wreszcie powróci przytomność. Jeśli był stosowany sprzęt udrażniający drogi oddechowe, zostanie on usunięty w odpowiednim momencie. Po badaniu pacjent pozostaje pod obserwacją zespołu anestezjologicznego do czasu ustania działania leków znieczulających i przekazany pod opiekę osoby trzeciej (rodziny,  znajomych), z którą może opuścić pracownię diagnostyczną. 

Warunkami wykonania znieczulenia do badania są:

1. uprzednia wizyta w poradni anestezjologicznej celem kwalifikacji do znieczulenia i oceny związanego z nim ryzyka w trakcie wizyty w poradni niezbędne jest:
   • dostarczenie dotychczasowej dokumentacji medycznej (informacja od lekarza rodzinnego o rozpoznanych i leczonych chorobach, karty informacyjne, badania, przeprowadzone konsultacje lekarskie, wykaz uczuleń,
   • dostarczenie dokładnego wykazu obecnie przyjmowanych leków (nazwa leku, dawka – najlepiej oryginalne opakowania, sposób stosowania, czas przyjmowania leku), na zlecenie lekarza lub bez zlecenia, również suplementów diety
2. pozostawanie na czczo, tj. zakaz spożywania przez osoby dorosłe posiłku (w tym w okresie co najmniej 6-8 godzin przed planowaną godziną badania) oraz zakaz spożywania przez osoby dorosłe klarownych płynów (woda, herbata) w okresie co najmniej 2 godzin przed planowaną godziną badania
3. przed znieczuleniem założony będą Państwo mieli cewnik dożylny (kaniulę), czyli cienką rurkę, która zostanie wprowadzona do żyły na czas zabiegu i po nim. Przez tę kaniulę będą podawane leki, dzięki czemu nie będzie potrzebne każdorazowe wykonywanie nakłucia żyły. Niezbędne będzie przed znieczuleniem usunięcie wyjmowanych protez zębowych, mostów, zdjęcie biżuterii, zegarka, czasem zmycie lakieru do paznokci. W przypadku obfitego zarostu lub owłosienia anestezjolog może Państwa poprosić o odpowiednie przygotowanie niektórych okolic ciała, np. zgolenie obfitej brody/wąsów. Przed rozpoczęciem znieczulenia zostaną Państwo przyłączeni do aparatury służącej do pomiaru podstawowych funkcji życiowych. Takie monitorowanie będzie prowadzone przez cały okres znieczulenia oraz po nim.
4. obecność osoby dorosłej, która przejmie opiekę nad osobą badaną po zakończeniu nadzoru anestezjologicznego.

Czy rezonans magnetyczny jest bezpieczny?

A wszystko to bez udziału szkodliwego promieniowania jonizującego, stosowanego chociażby w tomografii komputerowej lub przy rentgenie. Rezonans magnetyczny jest o wiele bardziej bezpieczny: stan protonów w komórkach zmienia się tak nieznacznie i krótkotrwale, że nie ma to najmniejszego wpływu na funkcjonowanie tkanek. Nie da się też owej zmiany wyczuć. Badanie jest więc nieinwazyjne, całkowicie bezbolesne i może być powtarzane po wiele razy.

Rezonans magnetyczny – przeciwwskazania

Jak już wspomniano, jest ono bardzo bezpieczne. Ewentualne przeciwwskazania wynikają przede wszystkim z użycia silnego pola magnetycznego wytwarzanego przez maszynę do rezonansu. Nie powinny poddawać mu się kobiety w I trymestrze ciąży ani osoby, którym wszczepiono następujące urządzenia elektryczne:

• kardiowerter-defibrylator (ICD),
• rozrusznik serca,
• neurostymulator,
• implant ślimakowy,
• pompa insulinowa.

Silne pole magnetyczne poważnie zaburza bowiem działanie tych urządzeń. Może ponadto spowodować prowadzące do uszkodzenia tkanek przemieszczanie się obecnych w ciele obiektów metalowych, takich jak:

• klipsy naczyniowe,
• balony wewnątrzaortalne, stenty, stentgrafty i sztuczne zastawki,
• protezy i implanty – np. sztuczne stawy, druty, szwy, śruby, cewniki, stabilizatory czy płytki ortopedyczne,
• aparaty ortodontyczne,
• wewnątrzmaciczne wkładki antykoncepcyjne,
• odłamki i opiłki (np. w gałce ocznej u ślusarzy czy tokarzy, którzy przed rezonansem powinni w związku z tym poddać się najpierw badaniu okulistycznemu).

Przed rezonansem należy koniecznie zgłosić personelowi danej placówki obecność metalowych ciał obcych w organizmie, a jeśli zostały one tam umieszczone celowo – dostarczyć również kompletną dokumentację medyczną na ten temat. Powinien się w niej znaleźć opis zastosowanego implantu, wraz ze wskazaniem na konkretny materiał, z którego ów implant wykonano, nie zawsze musi on bowiem wykazywać własności magnetyczne. Ostateczną decyzję o przeprowadzeniu badania podejmuje lekarz w oparciu zarówno o rzeczoną dokumentację, jak i ogólny stan pacjenta, wskazania czy moc urządzenia do rezonansu (np. wkładka antykoncepcyjna nie jest przeszkodą przy aparatach o mocy do 1,5 T, aczkolwiek po badaniu ginekolog powinien skontrolować jej prawidłowe ułożenie).

Z uwagi natomiast na specyficzną budowę samego urządzenia przeciwwskazaniem do wykonania RM może być ponadto klaustrofobia, czyli lęk przed niedużymi, zamkniętymi pomieszczeniami. Rozwiązaniem w tej sytuacji może być podanie pacjentowi przed badaniem środków uspokajających, a także skorzystanie z maszyny zapewniającej nieco więcej przestrzeni niż standardowa.

Rezonans magnetyczny z kontrastem

Rezonans magnetyczny to obecnie najdokładniejsze badanie umożliwiające ogląd wnętrza ciała bez naruszania ciągłości tkanek. Jakość uzyskiwanego wówczas obrazu może być jeszcze wyższa, jeśli pacjentowi zostanie podana specjalna substancja zwana środkiem kontrastowym, środkiem cieniującym lub skrótowo: kontrastem.

Kontrast, czyli podawana dożylnie substancja, tymczasowo kumuluje się w tkankach i dzięki swym właściwościom wzmacnia sygnał odbierany z oddających energię protonów wodoru. Substancji tej nie powinny przyjmować kobiety w ciąży, a z uwagi na to, że jest usuwana z organizmu wraz z moczem – także osoby z niewydolnością nerek.

Korzyści diagnostyczne płynące z użycia kontrastu w rezonansie magnetycznym są nieocenione, zwłaszcza jeśli chodzi o wykrywanie, monitorowanie i terapię schorzeń takich jak:

• nowotwory – szczególnie w obrębie układu nerwowego, ale też w narządach rodnych, sercu czy płucach,
• udar mózgu,
• zaburzenia związane z niedokrwieniem,
• choroby zapalne i reumatologiczne,
• stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona i inne zaburzenia neurologiczne.

Trzeba jednak wiedzieć, że w wielu sytuacjach użycie kontrastu podczas rezonansu nie jest konieczne. Nie stosuje się go choćby zwykle w przypadku złamań czy innych urazów, bo nie ma on wtedy większego wpływu na wynik. Może się natomiast zdarzyć, że w trakcie badania wykonujący je radiolog zauważy budzące wątpliwości zmiany i dopiero wtedy – aby lepiej się im przyjrzeć – zdecyduje o podaniu środka cieniującego. Nawet gdy zatem nie jest ono planowane, pacjentowi często zaleca się przygotowanie do procedury, tak jakby miała przebiec z wykorzystaniem kontrastu.

Możliwe skutki uboczne podania kontrastu:

1. łagodne – pokrzywka, świąd, rumień, niepokój, zaburzenia smaku, nudności, uczucie gorąca, uczucie zimna w miejscu podania
2. umiarkowane – nasilona pokrzywka, łagodny skurcz oskrzeli, obrzęk krtani lub twarzy, ból w miejscu podania, bóle i zawroty głowy, uczucie osłabienia
3. ciężkie – wymioty, wstrząs anafilaktyczny, zatrzymanie oddechu lub akcji serca, kołatanie serca, drgawki

Należy podkreślić, że reakcje te występują bardzo rzadko, a jeśli już, to zwykle są niezbyt nasilone i krótkotrwałe. Większość też pojawia się w ciągu godziny od podania środka kontrastowego. Z tego względu pacjent po badaniu powinien pozostać przez kilkadziesiąt minut na terenie placówki medycznej, tak aby jej personel mógł natychmiast zareagować na ewentualne komplikacje.

Rezonans magnetyczny – przebieg badania

Na rezonans należy przyjść z pewnym wyprzedzeniem, wynoszącym od 15 minut do godziny. Lekarz, pielęgniarka i obsługujący aparaturę technik zawsze muszą mieć jednak czas na zapoznanie się z dokumentacją, a pacjent – na przygotowanie się do badania. Jak już wspomniano, może ono trwać od 15 do 90 minut, w zależności od tego, czy zeskanowane ma zostać całe ciało, czy też tylko jego fragment (i jaki).

Na wypadek, gdyby konieczne okazało się podanie kontrastu, osobie badanej może zostać założony wenflon. Następnie osoba ta kładzie się na specjalnym stole, który wsuwa się do ogromnej, przypominającej zwykle okrąg maszyny. Jej rozmiar wynika z konieczności jednoczesnego:

• wytworzenia silnego pola magnetycznego (znacznie silniejszego niż pole magnetyczne Ziemi),
• wytworzenia energii w postaci fal radiowych kierowanych na ciało,
• zbierania informacji zwrotnej, czyli energii oddawanej przez protony wodoru w komórkach,
• przetwarzania owej informacji na obraz.

Obraz ten może być mniej wyraźny, zamazany, jeżeli pacjent się poruszy – dlatego tak ważne jest, aby możliwie długo pozostawał on w całkowitym bezruchu. Stąd konieczność wygodnego ułożenia się (najczęściej na plecach), a czasem także podania wcześniej leków uspokajających czy nawet znieczulenia ogólnego. Gdy trzeba zmienić zakres obrazowania, pozycję zmienia urządzenie, a nie badana osoba.

Tunel maszyny do rezonansu magnetycznego, w którym znajduje się pacjent, jest zazwyczaj dość wąski, ale dla podniesienia komfortu zarazem oświetlony i wentylowany. Najmniej przyjemny element całej procedury to wydawane przez aparaturę dźwięki, tłumione dzięki zatyczkom do uszu lub specjalnym słuchawkom. Podczas badania nadzorujący je technik i lekarz przebywają w innym pomieszczeniu – cały czas mają jednak kontakt z pacjentem, który może na bieżąco zgłaszać ewentualne obawy czy wątpliwości.