Na czym polega badanie TK?
Tomografia komputerowa pozwala w krótkim czasie precyzyjnie ocenić stan struktur wewnętrznych organizmu. M.in. z tego właśnie względu jest tak popularna.
Tomografia komputerowa, zwana skrótowo TK lub CT (od angielskich słów „computed tomography”), to badanie obrazowe wykorzystujące tę samą technologię co zdjęcia rentgenowskie, jednak o wiele bardziej zaawansowane.
Jak działa tomograf?
Urządzenie do tomografii komputerowej – czyli po prostu tomograf – składa się zasadniczo z dwóch elementów: ruchomego stołu, na którym leży pacjent, oraz maszyny „właściwej”, do której stół ten jest wsuwany. Owa przypominająca masywny okrąg maszyna to nowoczesny aparat rentgenowski wykonujący serię zdjęć RTG danej części ciała z różnych jej stron i pod różnymi kątami. Uzyskane w ten sposób liczne przekroje wybranych struktur anatomicznych nakładane są następnie na siebie przez specjalistyczne oprogramowanie, w efekcie czego powstają dwu- i trójwymiarowe obrazy owych struktur (stąd właśnie przymiotnik „komputerowa” w nazwie badania).
Tomografia komputerowa – możliwe zastosowania
Najlepszy sprzęt odwzorowuje je z dokładnością do 1 mm, ale nawet nieco mniej zaawansowane urządzenia są wystarczająco precyzyjne, by:
- skutecznie wykryć ewentualne nieprawidłowości – w tym zmiany nowotworowe (i przerzuty) oraz wady rozwojowe u dzieci,
- lepiej zorientować się w budowie i położeniu narządów czy guzów, które mają być operowane,
- monitorować postępy leczenia i stan pacjenta po operacji;
- dokonać pod kontrolą TK biopsji lub nakłucia i drenażu ropnia,
- ocenić rozległość urazów wewnętrznych po wypadku – w przypadku cięższych obrażeń przeprowadzić można tzw. trauma scan, czyli jednoczesną tomografię głowy, klatki piersiowej, brzucha, miednicy i kręgosłupa, co pozwala na szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Zazwyczaj jednak TK dotyczy jednej, bardzo konkretnej części ciała. W ofercie znajdziemy badania takie jak:
- tomografia gardła,
- tomografia angio tętnic szyjnych,
- tomografia angio naczyń mózgowia,
- tomografia krtani,
- tomografia oczodołów,
- tomografia przysadki mózgowej,
- tomografia stawów żuchwowo-skroniowych,
- tomografia twarzoczaszki,
- tomografia zatok,
- tomografia kości,
- tomografia ramienia,
- tomografia stawu skokowego,
- tomografia stawów biodrowych,
- tomografia kręgosłupa szyjnego,
- tomografia kręgosłupa piersiowego,
- tomografia kręgosłupa lędźwiowego,
- tomografia naczyń wieńcowych,
- tomografia nerek,
- tomografia serca,
- tomografia wątroby,
- tomografia tkanek miękkich.
To, jaki dokładnie obszar ma zostać zbadany, zależy natomiast oczywiście od podejrzewanego lub już zdiagnozowanego problemu. Przykładowe wskazania do przeprowadzenia TK w poszczególnych rejonach ciała:
- Tomografia głowy – po urazach, udarze, w podejrzeniu nowotworu mózgu, krwawienia wewnątrzczaszkowego, ropnia, przy wadach wrodzonych ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeniach neurologicznych, chorobie Alzheimera, bólach głowy o niejasnej przyczynie, w niedokrwieniu mózgu, schorzeniach przysadki mózgowej, oczodołu, czaszki, jam nosa, zatok, uszu, gardła, krtani
- Tomografia jamy brzusznej i miednicy – w stanach zapalnych, przy nowotworach i wadach narządów wewnętrznych: wątroby, śledziony, trzustki, żołądka, jelit, pęcherzyka żółciowego czy układu moczowo-płciowego, w schorzeniach nerek, po urazach, przy zakrzepicy żył wątrobowych, niedrożności układu pokarmowego lub krwawieniach z niego
- Tomografia klatki piersiowej – przy nowotworach płuc, ropniach czy sarkoidozie, w chorobach naczyń płuc (jak zatorowość płucna, w przypadku której robi się tzw. angio, czyli tomografię tętnic płucnych z podaniem kontrastu), chorobach serca czy tętniakach aorty
- Tomografia kręgosłupa – w zmianach zwyrodnieniowych, przepuklinach, po urazach rdzenia kręgowego, przed wykonaniem punkcji lędźwiowej (tj. nakłucia w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego, podania leków czy znieczulenia)
Czy tomografia komputerowa jest bezpieczna?
Tomografia przydaje się w bardzo wielu przeróżnych sytuacjach – badaniem pierwszego wyboru jest jednak stosunkowo rzadko (np. przy podejrzeniu obrażeń wewnętrznych po wypadku). Jak już bowiem wspomniano, polega na wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich, wykorzystuje więc szkodliwe dla DNA komórek promieniowanie jonizujące. Jego dawka podczas jednej sesji może wynieść od 2 do 8 mSV (milisiwertów). To stosunkowo niewiele – ale znacznie więcej niż choćby w RTG klatki piersiowej, które naraża na przyjęcie zaledwie 0,02 mSv.
Współcześnie w tomografii stosuje się tzw. zasadę ALARA. To skrót od „As Low As Reasonably Achievable”, co można przetłumaczyć z angielskiego jako: „tak niska [dawka], jak to w ramach rozsądku możliwe”. Innymi słowy, nie napromieniowuje się pacjenta bardziej, niż jest to konieczne, aby uzyskać wystarczająco wyraźny obraz. Pojedyncze badanie nie stanowi więc bardzo dużego zagrożenia dla zdrowia i nie warto z niego rezygnować, gdy pojawi się rzeczywiste wskazanie do jego wykonania (jak np. właśnie rozległe urazy albo niejasne wyniki innych, mniej inwazyjnych badań). Nie należy go też jednak z drugiej strony powtarzać zbyt często.
O tym, czy istnieje wyraźna potrzeba przeprowadzenia tomografii, zawsze decyduje lekarz. Przed badaniem pacjent musi ponadto wyrazić na nie pisemną zgodę, a kobiety w wieku rozrodczym dodatkowo oświadczyć, że nie są w ciąży, jako że promieniowanie jonizujące najbardziej niekorzystny wpływ ma na rozwijający się płód (istotnie zwiększa ryzyko późniejszego wystąpienia u dziecka wad wrodzonych).
Tomografia komputerowa – przeciwwskazania
Ciąża jest jednym z głównych przeciwwskazań, jeśli chodzi o tomografię. Badanie to wykonuje się tylko w bardzo rzadkich przypadkach zagrożenia życia lub zdrowia przyszłej matki, i to wyłącznie przy zastosowaniu dodatkowych środków ochrony. Do przeprowadzenia TK u małych dzieci, których organizm wciąż jeszcze się kształtuje i w związku z tym wykazuje większą podatność na szkodliwe skutki promieniowania, potrzebna jest zgoda rodziców (i oczywiście dobry powód). Trzecią grupą szczególnie narażoną są osoby starsze.
Tomografia z kontrastem
Jak przebiega tomografia z kontrastem? Kontrast aplikuje się więc zazwyczaj przez założony tuż przed tomografią wenflon, przy użyciu automatycznej strzykawki. Może temu towarzyszyć miejscowo ból lub uczucie ciepła, a także metaliczny posmak w ustach.
Gdyby pojawiły się jakiekolwiek niepokojące objawy, pacjent powinien niezwłocznie zgłosić je osobie nadzorującej przebieg tomografii komputerowej. Po zakończeniu badania należy zaś jeszcze przez mniej więcej pół godziny pozostać na terenie danej placówki, tak aby jej personel mógł podjąć natychmiastową interwencję w razie ewentualnej ostrej reakcji alergicznej. Dopiero po tym czasie usuwa się wenflon, przez który w takiej sytuacji podano by leki.
Istnieje też kilka przeciwwskazań dotyczących przede wszystkim tzw. tomografii z kontrastem, kiedy to pacjentowi podaje się specjalną substancję dodatkowo zwiększającą czytelność uzyskanych w badaniu obrazów. Owe przeciwwskazania to:
- stwierdzona alergia na środek kontrastowy (inaczej cieniujący),
- astma – jako że środek ów może wywołać reakcję alergiczną, przejawiającą się m.in. dusznościami,
- problemy z krążeniem, skłonność do krwawień,
- niewydolność nerek – bo kontrast najczęściej jest usuwany z organizmu wraz z moczem,
- cukrzyca – jeśli w jej leczeniu stosuje się metforminę, a środek cieniujący ma zawierać jod, może zajść konieczność tymczasowego odstawienia leku,
- aktywna infekcja,
- przebyte niedawno badanie diagnostyczne z wykorzystaniem środka kontrastowego zawierającego bar,
- choroby tarczycy – kontrast można zastosować wyłącznie przy prawidłowych parametrach TSH, fT3 i fT4.
Warto zaznaczyć, że nie są to przeciwwskazania bezwzględne i lekarz, biorąc pod uwagę ogólny stan pacjenta, może w powyższych sytuacjach zdecydować o przeprowadzeniu tomografii przy zachowaniu szczególnych środków ostrożności. Zawsze jednak musi być poinformowany o wszystkich okolicznościach stojących potencjalnie na przeszkodzie do zrobienia badania.