Rentgen to jedno z najszerzej stosowanych badań diagnostycznych. Przebiega szybko i bezboleśnie, jest stosunkowo tani – ale nie można go często wykonywać.
Prześwietlenie rentgenowskie – określane potocznie jako rentgen lub jeszcze krócej: RTG – to najstarsze badanie obrazowe, jakie zna medycyna. Od czasu jego wynalezienia na przełomie XIX i XX wieku pojawiły się inne, jednak rentgen nie tylko nie odszedł do lamusa, ale nadal należy do najczęściej stosowanych procedur diagnostycznych.
Rentgen – zasada działania
Mianem lampy rentgenowskiej określa się urządzenie emitujące wiązkę promieni X, którą można skierować na wybrany obiekt. Jeśli po jego drugiej stronie znajduje się płaszczyzna wykonana z odpowiedniego materiału – np. specjalna klisza, płytka lub matryca przekazująca dane do komputera – kształt tego obiektu zostanie na niej odwzorowany w postaci dwuwymiarowego obrazu. Trochę tak, jakby utrwaleniu ulegał cień danego przedmiotu.
To zresztą o tyle dobra analogia, że cień może być mniej lub bardziej wyraźny, w zależności od tego, co go rzuca. Cień człowieka chociażby będzie ciemniejszy niż cień trzymanej przezeń szklanki. Podobnie promieniowanie rentgenowskie przechodzi przez różnego typu struktury z różną intensywnością. Np. kość przepuszcza je znacznie słabiej niż tkanka miękka – dlatego na zdjęciach rentgenowskich ta pierwsza jest bardzo jasna, a druga ciemniejsza. I właśnie to zjawisko jest tak ważne z punktu widzenia medycyny: pozwala bowiem zobaczyć elementy znajdujące się wewnątrz żywego organizmu.
Czy badanie RTG jest bezpieczne?
Promieniowanie rentgenowskie jest promieniowaniem jonizującym, które może uszkadzać DNA komórek, prowadząc m.in. do:
- przedwczesnego starzenia się,
- bezpłodności,
- anemii,
- zaburzeń układu odpornościowego,
- nowotworów,
- mutacji genetycznych.
Ryzyko jest tym większe, im większa dawka promieniowania, przy czym chodzi tu o tzw. dawkę skumulowaną, czyli przyjętą łącznie w ciągu całego życia – i to nie tylko w związku z badaniami RTG, ale też w wyniku ekspozycji na promieniowanie kosmiczne czy emitowane przez niektóre sprzęty codziennego użytku.
W miarę możliwości należy więc unikać dodatkowego kontaktu ze szkodliwym promieniowaniem. Jest ono szczególnie niebezpieczne dla rozwijającego się płodu, u którego mogłoby wywołać różnego rodzaju deformacje czy wady, dlatego też zasadniczym przeciwwskazaniem do wykonania RTG jest ciąża, szczególnie w pierwszym trymestrze. Później, w wyjątkowych przypadkach poważnego zagrożenia lub zdrowia przyszłej matki, lekarz może podjąć decyzję o prześwietleniu z zachowaniem szczególnych środków ostrożności – dzieje się to jednak niezwykle rzadko, gdy spodziewane korzyści istotnie przewyższają potencjalne ryzyko.
Taka myśl przyświecać powinna zresztą każdemu, kto wypisuje skierowanie na rentgen, niezależnie od płci, wieku i stanu zdrowia pacjenta. Wobec opisanych wyżej zagrożeń skierowanie jest niezbędne, nawet jeśli zamierzasz poddać się badaniu w prywatnej placówce. Z drugiej strony należy pamiętać, że do pojedynczego prześwietlenia wykorzystuje się bardzo małe ilości szkodliwych promieni X, tak więc nie trzeba się go obawiać, jeśli istnieje naprawdę dobry powód, ażeby je wykonać.
Kiedy wykonuje się badanie RTG?
Wskazań do przeprowadzenia badania RTG natomiast istnieje całkiem sporo. Rentgen stosuje się m.in. w celu prawidłowego rozpoznania lub wykluczenia choroby, oceny jej przebiegu i postępów leczenia, a także do monitorowania stanu płuc u palaczy i osób z uwagi na wykonywany zawód zagrożonych pylicą (w ich przypadku rentgen klatki piersiowej zaleca się powtarzać nawet raz do roku).
Jak już wspomniano, w badaniu RTG bardzo dobrze uwidaczniają się kości, dlatego jest to nieodzowne narzędzie diagnostyczne w urazach i schorzeniach układu ruchowego, takich jak zwichnięcia, pęknięcia, złamania, wady postawy, osteoporoza, stany zapalne i bólowe oraz dolegliwości reumatyczne. Bez prześwietleń rentgenowskich trudno też byłoby sobie wyobrazić współczesną ortodoncję czy stomatologię (wykonuje się je chociażby przed ekstrakcją zęba i w leczeniu kanałowym).
Rentgen pomaga ponadto wykryć zmiany nowotworowe i zwyrodnieniowe rozmaitych narządów wewnętrznych. Szczególnie przydatny okazuje się w rozpoznaniu gruźlicy, odmy, zapalenia płuc czy problemów z zatokami, jak również przy podejrzeniu perforacji lub niedrożności przewodu pokarmowego, guzach i wrzodach żołądka oraz problemach z nerkami.
RTG – przebieg
Kiedy już formalnościom stanie się zadość, pacjent poproszony zostanie o zdjęcie ubrania z części ciała, która ma zostać prześwietlona, oraz założenie specjalnego fartucha zrobionego z kauczuku i kompozytów zawierających ołów. Fartuch ten chroni przed promieniowaniem narządy wewnętrzne,
w szczególności układ rozrodczy. Elementy metalowe, takie jak spinki, zegarek czy biżuteria, mogą zaburzać uzyskany obraz, dlatego trzeba je usunąć z badanego obszaru.
Od tego, o jaki konkretnie obszar chodzi, zależy przyjmowana następnie przez pacjenta pozycja – stojąca, siedząca lub leżąca. Być może trzeba będzie ją zmienić, aby wykonać zdjęcie rentgenowskie również pod innym kątem. Wszelkich wskazówek udzieli technik radiolog, który nadzoruje przebieg badania, znajdując się w oddzielnym pomieszczeniu. Poprosi on też w wybranym momencie o wstrzymanie oddechu, jako że każde poruszenie może skutkować rozmyciem obrazu, obniżając tym samym jego wartość diagnostyczną.
Na koniec całej procedury – która jest całkowicie bezbolesna i trwa zwykle zaledwie kilka minut – technik sprawdza, czy jakość zdjęć jest odpowiednio wysoka, czy też należy je zrobić ponownie. Jeżeli nie ma takiej potrzeby, pacjent może się ubrać.
Badanie z kontrastem
RTG z kontrastem różni się od standardowego tym, że na początku osobie badanej zakłada się wenflon, przez który po pierwszym prześwietleniu podaje się środek cieniujący. Może to spowodować odczuwanie ciepła i metalicznego smaku w ustach. Kiedy po 5-10 minutach kontrast dostanie się do nerek, wykonane zostaje kolejne zdjęcie rentgenowskie (lub kilka, w zależności od wskazań).
Kontrast może wywołać groźną dla zdrowia reakcję alergiczną. Jeśli w trakcie badania pacjent odczuwa jakiekolwiek niepokojące objawy, powinien natychmiast to zgłosić. Na wszelki wypadek należy też pozostać na terenie placówki medycznej przez mniej więcej pół godziny od podania środka cieniującego, aby upewnić się, że wszystko jest w porządku.